Zasady udzielania pomocy integracyjnej dla osób posiadających status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą reguluje rozdział V ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2016r. poz. 930 z późn. zm.) oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 kwietnia 2015 r. w sprawie udzielania pomocy cudzoziemcom (Dz. U. z 2016r. poz. 1837).
Pomoc integracyjna obejmuje:
- Łączna wysokość świadczeń pieniężnych na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego przysługujących cudzoziemcowi wynosi:
- w okresie pierwszych 6 miesięcy:
a. dla osoby samotnie gospodarującej – do 1335 zł miesięcznie,
b. w rodzinie 2-osobowej – do 70% kwoty, o której mowa w lit. a, na osobę,
c. w rodzinie 3-osobowej – do 60% kwoty, o której mowa w lit. a, na osobę,
d. w rodzinie liczącej 4 osoby i więcej – do 50% kwoty, o której mowa w lit. a, na osobę; - w okresie od 7 do 12 miesiąca:
a. dla osoby samotnie gospodarującej – do 90% kwoty, o której mowa w pkt 1 lit. a,
b. w rodzinie 2-osobowej – do 90% kwoty, o której mowa w pkt 1 lit. b, na osobę,
c. w rodzinie 3-osobowej – do 90% kwoty, o której mowa w pkt 1 lit. c, na osobę,
d. w rodzinie liczącej 4 osoby i więcej – do 90% kwoty, o której mowa w pkt 1 lit. d, na osobę.
- opłacanie składki na ubezpieczenie zdrowotne określonej w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia; specjalistyczne poradnictwo socjalne.
Pomocy integracyjnej udziela starosta – poprzez działające w jego imieniu powiatowe centrum pomocy rodzinie (dalej: PCPR) – właściwy ze względu na miejsce zamieszkania cudzoziemcy. Pomoc cudzoziemcom w procesie integracji jest zadaniem z zakresu administracji rządowej realizowanej przez powiat. Wsparcie udzielane jest maksymalnie na okres 12 miesięcy, przy czym cudzoziemiec, którego małżonek jest obywatelem polskim, nie ma prawa do otrzymania pomocy integracyjnej. W przypadku, gdy status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą uzyskała osoba niepełnoletnia pozbawiona pieczy rodziców lub opiekuna prawnego, kierownik PCPR zawiadamia właściwy sąd opiekuńczy.
Pomocy integracyjnej udziela się na wniosek uchodźcy/osoby posiadającej ochronę uzupełniającą (który obejmuje również małoletnie dzieci i małżonka, jeżeli posiadają status uchodźcy/ochronę uzupełniającą) złożony w terminie 60 dni od dnia uzyskania przez niego statusu uchodźcy/ochrony uzupełniającej. Wniosek powinien zawierać:
- pisemną deklarację uchodźcy o zamiarze zamieszkania na terenie określonego województwa;
- pisemne oświadczenie, że z podobnym wnioskiem uchodźca nie zwrócił się na terenie innego województwa;
- pisemne oświadczenie o gotowości przystąpienia do uzgodnionego programu integracji.
Do wniosku należy dołączyć kopie:
- decyzji Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców lub decyzji Rady do Spraw Uchodźców o nadaniu statusu uchodźcy lub udzieleniu ochrony uzupełniającej;
- Genewskiego Dokumentu Podróży wydanego przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców (dotyczy osób ze statusem uchodźcy);
- karty pobytu wydanej w związku z nadaniem statusu uchodźcy/ochrony uzupełniającej na terytorium RP;
- innych dokumentów, którymi dysponuje cudzoziemiec, mogących pomóc w opracowaniu programu integracji.
Pomoc integracyjna jest realizowana w ramach indywidualnego programu integracji (dalej: IPI), uzgodnionego między powiatowym centrum pomocy rodzinie a cudzoziemcem. Pracownik socjalny PCPR przeprowadza tzw. wywiad środowiskowy z cudzoziemcem i jego rodziną, a następnie wspólnie z nim konstruuje IPI. Program określa wysokość, zakres i formy pomocy integracyjnej oraz wzajemne zobowiązania cudzoziemca i PCPR.
Zgodnie z art. 22 ustawy o pomocy społecznej do zadań wojewody należy koordynowanie działań w zakresie integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w RP status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, w szczególności w zakresie wskazania im miejsca zamieszkania.
Powiatowe centrum pomocy rodzinie przekazuje wojewodzie uzgodniony z cudzoziemcem program wraz z przewidywanymi kosztami jego realizacji. Wojewoda po akceptacji przedstawionego programu przekazuje środki na jego realizację. PCPR współdziała w sprawie pomocy uchodźcy w uzyskaniu możliwości zamieszkania z właściwym wojewodą i gminą, uwzględniając w miarę możliwości wybór miejsca zamieszkania dokonany przez cudzoziemca. Cudzoziemiec zamieszkuje w miejscu wskazanym przez wojewodę działającego w tej sprawie w porozumieniu z PCPR oraz gminą. Rezygnacja przez cudzoziemca ze wskazanego miejsca zamieszkania w granicach danego województwa w okresie 12 miesięcy trwania IPI oznacza rezygnację cudzoziemca z realizacji programu. Zmianę miejsca zamieszkania przez cudzoziemca w okresie 12 miesięcy trwania IPI dopuszcza się w szczególnie uzasadnionych przypadkach.
Powiatowe centrum pomocy rodzinie zobowiązane jest do:
- udzielania cudzoziemcowi informacji dotyczącej pomocy określonej w programie oraz warunkach jej wstrzymania lub odmowy udzielenia,
- współdziałania z cudzoziemcem oraz wspierania go w kontaktach ze środowiskiem lokalnym, w tym w nawiązaniu kontaktu z właściwym dla miejsca zamieszkania cudzoziemca ośrodkiem pomocy społecznej,
- pomocy w uzyskaniu mieszkania, w tym w miarę możliwości w mieszkaniu chronionym,
- prowadzenia z cudzoziemcem pracy socjalnej,
- innych uzgodnionych z cudzoziemcem działań wynikających z indywidualnej sytuacji życiowej cudzoziemca,
- wskazania pracownika, zwanego dalej „realizatorem programu”, uzgadniającego z cudzoziemcem program oraz wspierającego cudzoziemca w okresie realizacji tego programu.
Cudzoziemiec zobowiązany jest do:
- zameldowania się w miejscu zamieszkania,
- zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy w terminie ustalonym w programie oraz aktywnego poszukiwania pracy,
- obowiązkowego uczestnictwa w kursach języka polskiego, w przypadku gdy zachodzi taka potrzeba,
- współdziałania oraz kontaktowania się z realizatorem programu w ustalonych terminach, nie rzadziej jednak niż 2 razy w miesiącu,
- innych uzgodnionych z realizatorem programu działań wynikających z jego indywidualnej sytuacji życiowej,
- przestrzegania zobowiązań przyjętych w programie.
W przypadku niezrealizowania przez cudzoziemca zobowiązań uzgodnionych w IPI, w szczególności braku aktywnego działania ze strony cudzoziemca na rzecz jego integracji, realizacja pomocy może zostać ograniczona lub wstrzymana.
Pomoc integracyjna może zostać wstrzymana w przypadku:
- uporczywego, zawinionego niewykonywania przez cudzoziemca zobowiązań przyjętych w programie – przez okres do 30 dni,
- wykorzystywania pomocy w sposób rażąco niezgodny z celem, na jaki została przyznana – przez okres do 30 dni,
- udzielania przez cudzoziemca nieprawdziwych informacji o swojej sytuacji życiowej – do czasu wyjaśnienia okoliczności udzielenia takich informacji,
- gdy upłynęło 30 dni pobytu cudzoziemca w zakładzie opieki zdrowotnej – do czasu opuszczenia przez niego zakładu,
- wszczęcia przeciwko cudzoziemcowi postępowania karnego – do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.
PCPR odmawia udzielenia pomocy w przypadku, gdy:
- cudzoziemiec, wobec którego kontynuowana jest uprzednio wstrzymana pomoc, ponownie dopuszcza się działań wymienionych wcześniej w punktach 1–3,
- cudzoziemiec skazany został prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo popełnione umyślnie,
- cudzoziemiec pozbawiony został statusu uchodźcy lub cofnięto mu ochronę uzupełniającą.
Formy ochrony cudzoziemców w Polsce.
Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestie dotyczące ochrony cudzoziemców w Polsce jest ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ( Dz. U z 2016 r. nr 128 poz. 1836 z późń zm.).
Centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach udzielania cudzoziemcom ochrony na terytorium RP jest Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców.
Obowiązujący w Polsce system ochrony cudzoziemców przewiduje następujące formy:
- Status uchodźcy przeznaczony dla osób, którzy nie mogą lub nie chcą korzystać z ochrony swojego kraju pochodzenia, ponieważ obawiają się tam prześladowania. Akty prześladowania muszą być motywowane rasą, religią, narodowością, przekonaniami politycznymi lub przynależnością do określonej grupy społecznej cudzoziemca. Prześladowania mogą dopuszczać się władze kraju pochodzenia, ugrupowania lub organizacje kontrolujące ten kraj. Osoba posiadająca status uchodźcy otrzymuje kartę pobytu ważną przez 3 lata oraz bilet podróży ważny 1 rok.
- Ochrona uzupełniająca jest przyznawana cudzoziemcowi, który nie spełnia warunków do nadania statusu uchodźcy, ale który w razie powrotu do kraju pochodzenia może być realnie narażony na ryzyko doznania poważnej krzywdy. Osoba korzystająca z ochrony uzupełniającej otrzymuje kartę pobytu ważną przez 2 lata.
- Zgoda na pobyt tolerowany może zostać nadana w postępowaniu o nadanie statusu uchodźcy, postępowaniu o pozbawienie azylu, w postępowaniu w sprawie o wydalenie, jak
też w odrębnym postępowaniu. Osobie, której udzielono zgody na pobyt tolerowany przyznaje się kartę pobytu ważną przez 1 rok.
- Azyl przyznaje się cudzoziemcowi ściganemu w kraju pochodzenia lub państwie trzecim za popełnione przestępstwa o charakterze politycznym, jak również ściganemu za działalność naukową czy też przekonania religijne. Za udzieleniem cudzoziemcowi azylu musi przemawiać ważny interes Rzeczypospolitej Polskiej. Cudzoziemcowi objętemu tą ochroną udziela się zezwolenia na osiedlenie wydając kartę pobytu.
- Ochrona czasowa może zostać zastosowana w sytuacji masowego napływu cudzoziemców na terytorium RP. Napływ ten musi być spowodowany takimi wydarzeniami jak obca inwazja, wojna, wojna domowa, konflikty etniczne, łamanie praw człowieka. Ochrona ta jest udzielana do czasu, kiedy możliwy stanie się powrót cudzoziemców do poprzedniego miejsca zamieszkania.
Każdy cudzoziemiec ma prawo ubiegać się o ochronę. Nie oznacza to jednak, że każda osoba, która wystąpi z wnioskiem, taką ochronę uzyska. Do uzyskania ochrony niezbędne jest zaistnienie ściśle określonych warunków określonych w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP.
Katalog praw socjalnych dla uchodźców oraz osób posiadających ochronę uzupełniającą
Uprawnienia socjalno-ekonomiczne, jakie przysługują cudzoziemcowi w Polsce po otrzymaniu statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej:
- prawo do tzw. pomocy integracyjnej, która ma na celu wspieranie procesu jego integracji ze społeczeństwem polskim. Podstawa prawna: Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej ( Dz. U z 2016 r. nr 128 poz. 1836 z późń zm.) oraz Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 kwietnia 2015 r. w sprawie udzielania pomocy cudzoziemcom,(Dz. U. z 2016r. poz. 1837);
- prawo do podejmowania pracy najemnej na takich samych zasadach, jak obywatele polscy (bez konieczności uzyskiwania zezwolenia właściwego wojewody). Podstawa prawna: Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2016 r. poz. 645, z późn. zm.);
- cudzoziemiec realizujący indywidualny program integracji może uczestniczyć w programie realizowanym w centrum integracji społecznej. Podstawa prawna: Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2016 r., poz. 1828);
- prawo do świadczeń z pomocy społecznej przysługujące na takich samych zasadach, jak obywatelom polskim (po zakończeniu tzw. indywidualnego programu integracji). Podstawa prawna: Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2016r. poz. 930 z późn. zm.);
- prawo do korzystania z bezpłatnej opieki medycznej na takich samych zasadach, jak obywatele polscy. Podstawa prawna: Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 1793, z późn. zm.);
- po zakończeniu indywidualnego programu integracji prawo do ubiegania się o zasiłek rodzinny na takich samych zasadach, jak obywatele polscy. Podstawa prawna: Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2016 r. , poz. 1518, z późn. zm.);
- cudzoziemiec posiadający status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, który nie ukończył 18 roku życia musi realizować obowiązek szkolny poprzez uczęszczanie do szkoły podstawowej i gimnazjalnej. Edukacja na ww. poziomach w państwowych szkołach jest bezpłatna. Podstawa prawna: Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2016 r. poz. 1943, z późn. zm.);
- prawo do bezpłatnej nauki w państwowych szkołach wyższych, na zasadach obowiązujących obywateli polskich. Podstawa prawna: Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2016 r. poz. 1842, z późn. zm.);
- prawo do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na terytorium RP na takich samych zasadach, jak obywatele polscy. Podstawa prawna: Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2016 r. , poz. 1829, z późn. zm.);
- prawo do otrzymania tzw. numeru ewidencyjnego PESEL, potrzebnego w praktyce do załatwienia wielu formalności. Podstawa prawna: Ustawa z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności ( Dz. U. z 2016 r., poz. 722 z późn. zm.).
INDYWIDUALNY PROGRAM INTEGRACJI DLA OSÓB, KTÓRE UZYSKAŁY STATUS UCHODŹCY / OCHRONĘ UZUPEŁNIAJĄCĄ
ANEKS DO PROGRAM INTEGRACJI DLA OSÓB, KTÓRE UZYSKAŁY STATUS UCHODŹCY / OCHRONĘ UZUPEŁNIAJĄCĄ