Prawa i obowiązki rodziców dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej zależą przede wszystkim od tego, czy rodzicom sąd ograniczył władzę rodzicielską przez umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej, czy rodzice zostali tej władzy pozbawieni lub została ona zawieszona.
W przypadku ograniczenia władzy rodzicielskiej rodzice nadal posiadają wiele atrybutów tej władzy, chociaż sprawowanie pieczy nad dzieckiem należy do rodziców zastępczych. Pozostałe prawa i obowiązki wynikające z władzy rodzicielskiej należą do rodziców dziecka. Zasady tej nie stosuje się, jeśli sąd postanowił inaczej.
W przypadku zawieszenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej rodzicom nie przysługują żadne prawa wynikające z władzy rodzicielskiej, oprócz tych które są konsekwencją stosunku pokrewieństwa między rodzicem, a dzieckiem. Zatem rodzice zobowiązani są do alimentacji wobec dziecka, dziecko będzie po nich dziedziczyć, a rodzice będą mieli prawo do kontaktów z dzieckiem. Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice i dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Kontakty te mogą być jednak zakazane przez sąd, wtedy gdy sąd stwierdzi że ich utrzymywanie „poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza”. Jeśli wymagałoby tego dobro dziecka sąd może również ograniczyć kontakty rodziców z dziećmi poprzez np. ograniczenie kontaktów lub pozwolenie na spotkania rodziców z dzieckiem pod kontrolą innej osoby. Ograniczenia mogą dotyczyć obojga rodziców albo jednego z nich. W sytuacji gdy kontakty nie zostały ograniczone przez sąd, niezależnie czy rodzice mają ograniczoną władzę rodzicielską, czy są jej pozbawieni, czy władza została zawieszona, mają prawo i obowiązek utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Sposób utrzymywania tych kontaktów powinni wspólnie określić rodzice dziecka i opiekunowie prowadzący rodzinę zastępczą, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia. Jeżeli występują trudności w porozumieniu się w sprawie kontaktów, kwestię tę powinien rozstrzygnąć sąd.
W sytuacji kiedy ani matka, ani ojciec nie sprawują władzy rodzicielskiej sąd ustanawia dla dziecka opiekuna prawnego, którym najczęściej zostaje osoba pełniąca funkcję rodziny zastępczej. Sąd powierza sprawowanie opieki jednej osobie albo małżeństwu.
Opiekun prawny nie jest tak autonomiczny w swoich działaniach jak rodzice sprawujący władzę rodzicielską. Opiekun prawny sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem małoletniego, ale podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego. Opiekun prawny jest zobowiązany uzyskiwać zezwolenie sądu we wszystkich ważniejszych sprawach związanych z osobą dziecka i jego majątkiem oraz w terminach wyznaczonych przez sąd, nie rzadziej niż raz w roku, składać sądowi sprawozdania dotyczące opieki nad małoletnim i rachunki z zarządzaniem majątkiem. Przedstawiania poszczególnych rachunków sąd może opiekuna zwolnić. Ponadto sąd może w ramach sprawowanego nadzoru zaznajamiać się na bieżąco z działalnością opiekuna oraz udzielać mu wskazówek i poleceń.